Söguferð 7. september 2023
Á Norðurlandi vestra er safnastarf
fjölbreytt og breiddin umtalsverð. Byggðasöfn, héraðsskjalasöfn og bókasöfn
eru starfandi fyrir allt svæðið. Í landshlutanum er einnig að finna
áhugaverð sérsöfn og margvíslega miðlun sem byggir á sögulegri,
náttúrutengdri og menningarlegri sérstöðu.
Skýrslan „Samstarf og sóknarfæri safna
á Norðurlandi vestra“ sem unnin var af Jóni Jónssyni og Eiríki Valdimarssyni
hjá Rannsóknarsetri HÍ á Ströndum – Þjóðfræðistofu, var unnin að beiðni SSNV
og kynnt fyrir starfsmönnum og forsvarsmönnum safna, sýninga og setra þann
16. september 2021.
Var gerð tillaga að stofnað yrði
tímabundið tilraunaverkefni á árunum 2022-2024 til að efla samstarf safna á
svæðinu með stuðningi frá Sóknaráætlun Norðurlands vestra eða
Uppbyggingarsjóði. Var þetta kynnt á fundi með SSNV og tóku forsvarsmenn
Héraðsskjalasafns Austur Húnavatnssýslu og Heimilisiðnaðarsafnið á Blönduósi
að sér að sjá um verkefnið í Austur Húnavatnssýslu árið 2023 og fengu til
liðsinnis Spákonuhof á Skagaströnd. Er þetta hugsað til þess að efla
samvinnu, fólk hittist og kynnist starfsemi safnanna á svæðinu.
Þar sem að áhugi fyrir safnaþingum er
oft ekki mikill þá var ákveðið að nálgast verkefnið frá annarri hlið og
skipuleggja skoðunarferð með leiðsögn um sýsluna. Fenginn var langferðabíll
og og hljómaði skipulögð dagskrá þannig:
Mætt var við Héraðsskjalasafn Austur
Húnavatnssýslu klukkan 8.50 og safnast saman í langferðabílinn sem að vísu
var aðeins of stór (55 manna rúta) miðað við þátttöku.
Hópurinn taldi um 19 manns með Benedikt
Blöndal sem þurfti að stökkva inn í og gerast bílstjóri ferðarinnar en
bíllinn sem samið hafði verið um var bilaður þegar til kom og allir
bílstjórar hjá GN hópferðum voru annað hvort í göngum eða að leysa af í
skólakeyrslu. En kom ekki að sök og farið var á Heimilisiðnaðarsafnið á
Blönduósi og þar tók á móti okkur Elín Sigurðardóttir forstöðumaður
safnsins, gaf okkur kaffi og kleinur á meðan hún sagði frá starfsemi
safnsins og sýningu Philippe Ricart sem þar er nú til sýnis í sumar. Var
þarna stoppað í góðan klukkutíma og þaðan haldið að Þingeyrakirkju og þar
tók á móti okkur formaður sóknarnefndar
Björn
Magnússon frá Hólabaki og sagði hann sögu kirkjunnar og þeirra muna sem þar
eru, einnig sagði hann frá klaustursstofu og myndunum sem þar prýða veggi.
Einnig frá uppgreftri sem unnið hefur verið að á vegum Þjóðminjasafns
Íslands.
Lá leiðin þaðan til Þrístapa, þar sem
Magnús Ólafsson sá um sögustund um aftöku þeirra Agnesar og Friðriks og
málaferlanna sem leiddu til þess að Björn Blöndal sýslumaður ákvað þennan
gjörning sem aftaka þótti vera. Í framhaldi þá
var
keyrt inn Vatnsdalinn að vestan og Magnús sagði frá ýmsu sem skeð hafði í
fyrndinni, eins og þegar Vigdís og Ingimundur gamli áttu leið inn dalinn og
hún krafðist þess að stöðvað yrði hjá hólunum, því þar eignaðist hún
meybarn, Þórdísi sem lundurinn er nefndur eftir, sem Húnvetningafélagið í
Reykjavík hefur komið upp og Kristján í Vatnsdalshólum gaf land fyrir. Svo
spunnust upp fleiri sögur á leið inn dalinn og voru þær bæði frá
landnámstíma Ingimundar og hans manna og líka fram í nútíðina, allt eftir
því hvað markvert hafði gerst og bændur þóttu eftirminnilegir. Farið var
hringurinn og út að austan og bar svolítið á því að menn væru ekki alveg
sammála um hvorum megin útsýnið væri betra en þoka var yfir og oft því sagt
„þið verðið að koma hér aftur í góðu veðri og sjá það sem hér er“. Þannig að
önnur ferð gæti orðið nauðsynleg, ja allavega fyrir þá hina sem ekki koma
oft í dalinn.
Þegar síðan var komið að þjóðveginum
aftur, þá var haldið áfram til Blönduóss og enn gat Magnús frætt farþega um
eitt og annað sem fyrir augum bar. Komið var á Hótel Blönduós klukkan 13 þar
sem beið okkar tvíréttuð máltíð, bæði matur og þjónusta alveg til
fyrirmyndar. Enda veitti
ekki af allir orðnir svangir eftir að hafa hlustað á fróðleik Magnúsar í
marga klukkutíma, sem hann gerði með sóma enda vanur sögumaður.
Eftir matinn þá lét Magnús af störfum
sem leiðsögumaður og Ólafur Bernódusson tók við þegar haldið var út á Skaga
og ekið í gegnum Vindhælishrepp hinn forna. Sagði hann frá ýmsu sem fróðlegt
þótti á leið okkar. Þegar til Kálfshamarsvíkur var komið, sagði Ólafur frá
þeim bæjum og búskaparháttum sem þar tíðkuðust á meðan byggð hélst en talið
er að um hundrað manns hafi búið þar, þegar flest var. Síðasti ábúandinn var
talinn hafa farið þaðan um 1961 ef rétt er munað. Var rölt um og skoðuð öll
bæjarstæðin sem sýnileg voru
og
leið tíminn í hlýju veðri og logni þó þokan væri svolítið heimakær í
fjallshlíðunum þannig að enn átti við orðatiltækið „þið verðið að koma
seinna og skoða þetta í betra veðri“.
Dregnar voru upp fljótandi veitingar og
ferðalöngum boðið að dreypa á áður en haldið var til Skagastrandar í hof
Þórdísar spákonu. Þar tóku á
móti okkur þær Dagný Sigmarsdóttir og Sigrún Lárusdóttir, sögðu tvær
þjóðsögur með tilþrifum og spáðu fyrir viðstöddum í rúnir. Eftir það voru
kaffi, pönnukökur og annað bakkelsi. Var þetta hin mesta skemmtun og sagðist
þeim vel frá með lifandi flutning á sögunum.
Komið var aftur á Blönduós að
Héraðsskjalasafni Austur Húnavatnssýslu klukkan 18.10 eftir afar velheppnaða
ferð og skemmtilegan dag í góðum félagsskap safnafólks bæði frá Skagafirði
og Húnaþingi vestra.
Þakkir eru færðar til leiðsögumanna og
þeirra sem gerðu þennan dag mögulegan og skemmtilegan þó að þokan vildi vera
með og byrgði stundum sýn. „Þið verðið bara að koma aftur seinna í betra
veðri því margt býr í þokunni“.
Svala Runólfsdóttir, Héraðsskjalasafn
Austur Húnavatnsssýslu
Elín S. Sigurðardóttir,
Heimilisiðnaðarsafnið á Blönduósi
Dagný Sigmarsdóttir, Spákonuhof á
Skagaströnd.
