Héraðsskjalasafn
Austur–Húnavatnssýslu var formlega stofnað með bréfi þjóðskjalavarðar
dagsett 5.des. 1966 en í raun var farið að safna skjölum þegar lögin um
héraðsskjalasöfn tóku gildi, en þau voru nr. 7 frá l2. feb. l947
Nú gilda lög um
Þjóðskjalasafn Íslands nr. 66 frá 27. júní 1985,
12. - 16. gr., fjalla
um héraðsskjalasöfn.
Það var sýslunefnd
Austur-Húnavatnssýslu, sem hafði forgöngu um að stofna safnið og veitti
fjárframlög til þess og síðar arftaki sýslunefndarinnar, héraðsnefnd Austur
- Húnavatnssýslu frá og með árinu 1989 - 2010 en þá var hún lögð niður.
Aðstaðan samanstendur
af einni skrifstofu og lessal ásamt geymslu fyrir gögn og myndir sem
afhentar hafa verið til varðveislu.
Skjalasafnið er undir sérstakri stjórn, sem Byggðarsamlag atvinnu- og
menningarmála kýs.
Hana skipa:
Adolf Berndsen, Skagaströnd, formaður
Meðstjórnendur
Arnar Þór Sævarsson, Blönduósi
Guðmundur Haukur Jakobsson, Blönduósi
Dagný Úlfarsdóttir, Ytra-Hóli
Sigrún Hauksdóttir, Húnavatnshrepp
Héraðsskjalavörður er Svala Runólfsdóttir
En safnið er ekki bara skjalasafn heldur hefur það tekið á móti og varðveitt
ljósmyndir, málverk o.fl. Þegar Páll V.G. Kolka gaf út árið 1950 bókina
Föðurtún, sem er héraðslýsing og ættasaga Húnvetninga, safnaði hann miklu af
myndum til bókarinnar og fékk þær ýmist gefins eða að láni. Lánsmyndunum var
skilað, en hann varðveitti hinar og þegar hann fór úr héraðinu afhenti hann
Lionsklúbbi Blönduóss myndirnar til varðveislu.
Þá þegar höfðu nokkrar bæst við og margir vissu um þetta myndasafn. Og
reyndin varð sú að fólk kom með eða sendi myndir hvaðanæva af landinu og
einnig vestan frá Norður-Ameríku.
Ljósmyndasafn
Ljósmyndirnar sem
safninu hafa borist eru komnar vel yfir 30.000 talsins og sífellt er að
bætast við.
Stofnuð var
facebókarsíða, sem Guðmundur Paul Jónsson Scheel sér um, þar getur fólk
farið inn á síðuna, skoðað og jafnvel greint gamlar myndir og merkt inn nöfn
fólks, húsa og staða. Einnig hefur fjögurra manna hópur komið saman á
safninu og setið við að þekkja myndir. Sami hópurinn hefur komið tvisvar og
hafa þekkst um 200 myndir nú þegar. Er þetta ómetanleg hjálp við
upplýsingaöflun sem er svo mikils virði fyrir seinni kynslóðir.
Héraðsskjalaverðir frá stofnun
skjalasafnsins:
Pétur B. Ólason
1966-1979
Þórhildur Ísberg 1979-2000
Þórarinn Torfason 2001-2003
Kolbrún Zophoniasdóttir 2005-2006
Svala Runólfsdóttir 2006-
Héraðsskjalasafnið er öllum opið án aðgangseyris.
Þjónusta við almenning og sveitarfélög felst meðal annars í því að svara
fyrirspurnum úr skjölum og aðstoða gesti safnsins.
Enn fremur tekur safnið á móti einkaskjalasöfnum frá einstaklingum, félögum
og fyrirtækjum og varðveitir þau þar sem þau veita aðra innsýn í sögu og
mannlíf heldur en skjöl frá opinberum aðilum.
Þjónusta við sveitarfélög felst í því að varðveita skv. lögum þau skjöl sem
verða til á þeirra vegum. Skjalaverðir aðstoða og veita leiðbeiningar við
afhendingu og frágang skjalanna.
Aðgangur að skjölum.
Að jafnaði gildir sú regla að hverjum þeim, sem þess óskar, er heimill
aðgangur að skjölum í vörslu safnsins.
Á þessu eru nokkrar undantekningar sem flestar lúta að almannahagsmunum og
persónuvernd, svo sem skjölum um einka- eða fjárhagsmálefni einstaklinga.
Skjöl sem innihalda upplýsingar um persónulega hagi einstaklinga, eru ekki
opin öðrum en þeim sem málið varðar fyrr en að 80 árum liðnum frá myndun
þeirra og í sumum tilfellum alls ekki opin. Sjá nánar
Upplýsingalög nr. 50/1996
og
Lög um persónuvernd og meðferð persónuupplýsinga nr. 77/2000
Mögulegt er að takmarka þurfi aðgang að skjölum vegna þess að þau séu í
slæmu ástandi. Einnig er hugsanlegt að einkaaðilar setji takmarkanir um
aðgang að skjölum.
Hverjum ber að skila skjölum til safnsins?
Allar stofnanir og fyrirtæki sveitarfélaganna sem að Héraðskjalasafni Austur
Húnavatnssýslu standa eru afhendingarskyld með skjöl sín til safnsins. Það
er lagaleg skylda hvers héraðsskjalasafns að varðveita skjöl opinberra aðila
í sínu umdæmi, þ.e.a.s. öll gögn sem verða til á vegum bæjar- og
sveitarfélaga á svæðinu, allra embætta, stofnana, fyrirtækja og annarrar
starfsemi á þeirra vegum.
Félögum og samtökum sem njóta verulegra styrkja af opinberu fé, er einnig
skylt að skila skjölum sínum til varðveislu á næsta héraðsskjalasafn. Sjá
nánar í
Reglugerð um héraðsskjalasöfn.
Einkaskjöl
Héraðsskjalasafnið tekur einnig við skjölum einstaklinga til varðveislu enda
er í þeim að finna margs konar fróðleik sem skjöl frá opinberum stofnunum
veita enga vitneskju um. Sem dæmi um merk einkaskjöl geta verið dagbækur,
bréfasöfn, bókmenntahandrit, sveitarblöð, ættfræði, búreikningar o.fl. Engu
máli skiptir hvaða stöðu einstaklingurinn hefur, né aldur eða kyn og hversu
mikið um er að ræða.
Til einkaskjala heyra einnig skjöl fyrirtækja og félaga. Í reglugerð er
kveðið á um um að félögum sem njóti opinberra styrkja beri að skila inn
sínum gögnum á héraðsskjalasafn. Það er væntanlega metnaðarmál hvers félags
skilja eftir sig merki um starfsemina og að skjöl þess séu varðveitt. Oft er
það svo að skjöl félags flytjast hús úr húsi með formönnum og jafnvel
gleymast eða týnast við þær aðstæður. Koma má í veg fyrir slíkt með því að
fela safni varðveislu gagnanna. Hið sama á við um skjöl fyrirtækja.
Hlutverk
Héraðsskjalasafns Austur Húnavatnssýslu er söfnun, innheimta, skráning og
varðveisla skjala og annarra heimilda um starfsemi og sögu héraðsins til
notkunar fyrir stjórnendur og starfsmenn sveitarfélaga og stofnana þeirra
svo og fyrir einstaklinga.
Þetta er gert til þess
að tryggja hagsmuni og réttindi bæði opinberra aðila og einstaklinga og
einnig til notkunar við fræðilegar rannsóknir á sögu svæðisins.
Héraðsskjalasafnið annast einnig eftirlit og ráðgjöf varðandi skjalavörslu.
Safnið er opið öllum,
hvort sem þeir eru að vinna að einhverju hávísindalegu verkefni, skrifa sögu
félags eða fyrirtækis, skrifa skólaritgerð, leita að heimildum um húsið sitt
eða landareign, leita að ættingjum sínum og uppruna eða bara að skoða
eitthvað úr fortíðinni.
Dagleg verkefni felast einkum í innheimtu, móttöku, skráningu og frágangi skjala, hvort heldur er frá sveitarfélögum sem að safninu standa eða einstaklingum, félögum og fyrirtækjum á safnsvæðinu. Auk þess aðstoða gesti á lestrarsal við heimildaleit og annast afgreiðslu fyrirspurna.
Síðan, svona til gamans þá má geta þess að skjal getur verið margt, til
dæmis:
Hvað er skjal?
Talið er að frummerking orðsins skjal sé ritað sönnunargagn, sönnun þess að
einhver sáttmáli hafi verið gerður. Orðið hefur síðan fengið víðari merkingu
og er nú notað um hvers kyns rituð gögn.
Skjöl eru öll skrifleg gögn, hvort sem þau eru skráð með venjulegum
skriffærum, ritvél eða tölvu, á laus blöð eða bækur. Tölvupóstar eru líka
skjöl sem þarf að prenta út og geyma. Gögn sem eingöngu eru inni í tölvum,
þarf að athuga, með langtímavarðveislu í huga. Annað hvort að prenta út
og/eða fá heimild til að varðveita það rafrænt á löglegan hátt.
Uppdrættir, ljósmyndir, filmur, örglærur, hljóðupptökur, segulbönd,
tölvugögn eða önnur hliðstæð gögn sem notuð eru til varðveislu heimilda,
teljast einnig til skjala.
Skjöl koma að stærstum hluta inn á safnið þegar þau hafa náð 20-30 ára
aldri.
Svala Runólfsdóttir
héraðsskjalavörður
